Σωτήρης Νικολακόπουλος
Ομιλια σε εργασιες της Ε.ΕΛ. σε συνεργασια
με την Ρωσικη Πρεσβεια και το Παντειο Πανεπιστημιο
Α. Φιλελληνισμός
Είναι Μια ιστορική πραγματικότητα που εμφανίζεται σε πολλές χώρες, κυρίως της Ευρώπης. Που οφείλεται;
– Στον θαυμασμό προς την αρχαία Ελλάδα
– Στην συμπάθεια προς τους υπόδουλους χριστιανούς
– Στα κατορθώματα των Ελλήνων μετά την έναρξη της επαναστάσεως
– Στους αγώνες των Ελλήνων της διασποράς
Έχει προηγηθεί το κίνημα του Ρήγα Φεραίου στην Κεντρική Ευρώπη Χάρτα, πολίτευμα, θούριος. Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό, το Σούλι, ο χορός του Ζαλόγγου. Οι Ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού προετοιμάζουν το έδαφος. Στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας ο Καποδίστριας, ο Υψηλάντης, ο Βαρβάκης. Στη Βιέννη και τη Βουδαπέστη οι Έλληνες έμποροι και λόγιοι. Στη Βλαχία και τη Μολδαβία οι ηγεμόνες Φαναριώτες Σούτσος, Μαυροκορδάτος, Μουρούζης, Μαυρογένης. Στον Εύξεινο Πόντο, που εξακολουθεί να αποτελεί Ελληνική λίμνη, οι παροικίες των 200 ελληνικών πόλεων ξεσηκώνονται. Στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης οι Έλληνες διαφωτίζουν τους ντόπιους.
Πως εκφράστηκε ο φιλελληνισμός;
– Με ομιλίες, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις ζωγραφικής.
– Με ποιήματα, διηγήματα, άρθρα στον τοπικό τύπο, προκηρύξεις
– Με περίθαλψη προσφύγων και παιδιών πεσόντων αγωνιστών
– Με αποστολή εθελοντών στα πεδία των μαχών
– Με αποστολή πολεμοφοδίων, τροφίμων, χρημάτων, φαρμάκων
– Με εκπαίδευση στις απελευθερωμένες περιοχές
Β. Φιλέλληνες Λογοτέχνες Προεπαναστατικά
Τον ξεσηκωμό του Γένους μας για την απελευθέρωση της πατρίδας μας υποστήριξαν εκτός Ελλάδας, πρώτα, όπως είδαμε, οι άνθρωποι του Πνεύματος και της Τέχνης. Στο τέλος του 18ου αιώνα, στα χρόνια του Διαφωτισμού, που είχε ως σημείο αναφοράς την κλασική Παιδεία, το κίνημα αυτό ενισχύθηκε. Τα πρώτα δείγματα της περιόδου αυτής είναι: το ποιητικό έργο του Γάλλου La Harpe «Περί των αρχαίων και νέων Ελλήνων», το μυθιστόρημα του Γερμανού Heinse που ασχολείται με τον τεμαχισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το αντίστοιχο του Ολλανδού Hope με τίτλο «Αναμνήσεις ενός Έλληνος» και το ταξιδιωτικό του Γάλλου Barthelemy «Ταξίδι στην Ελλάδα του 4ου αι. π.Χ.»
Αργότερα, στις φωνές αυτές προστέθηκαν κι άλλες, γνωστών Λογοτεχνών, όπως του Σίλερ, έργο του οποίου, για τη σκλαβωμένη πατρίδα μας, μελοποίησε ο Μπετόβεν. Ο Φρειδερίκος Σίλερ, ποιητής και συγγραφέας γεννημένος στη Βυρτεμβέργη της Γερμανίας το 1759, έπιασε το ίδιο θέμα με το δικό του τρόπο, αφού άλλωστε υπήρξε ο πρώτος μεγάλος εκπρόσωπος του ρομαντικού κινήματος
Ο φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε, προχωρώντας πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, δίνει μια ξεχωριστή απάντηση στο βιβλίο του με τίτλο «Η Γέννηση της Τραγωδίας» (1872).
Μεγάλη ώθηση στο φιλελληνικό αίσθημα θα δώσει κι ο σπουδαίος Γάλλος λογοτέχνης Σατωμπριάν με τα έργα του: «Υπόμνημα περί της Ελλάδος» και «Οδοιπορικό στην Ιερουσαλήμ», στον πρόλογο του οποίου, στην επανέκδοσή του, διακήρυξε τα αισθήματά του για τη χώρα μας κι επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη. Άλλος σπουδαίος Γάλλος ο οποίος ασχολήθηκε με το Ελληνικό ζήτημα ήταν ο συγγραφέας – ποιητής Βίκτωρ Ουγκώ:
Την ίδια περίοδο, βοήθησαν πολύ στην κατεύθυνση αυτήν ο Άγγλος ποιητής Λόρδος Byron)
«Είμαστε όλοι Έλληνες» συμπέρανε ο φιλέλληνας Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλεϊ.
Ιδιαίτερη επίδραση είχαν, τότε, το ταξιδιωτικό έργο του Πουκεβίλ «Ιστορία της αναγεννηθείσης Ελλάδας».
Η έκδοση των δημοτικών μας τραγουδιών από το Γάλλο Κλοντ Φοριέλ, που μεταφράστηκαν σε πολλές Γλώσσες κι έκαναν το Ελληνικό ζήτημα γνωστό παντού.
Έτσι, ο νέος Τσάρος της Ρωσίας, Νικόλαος, έδειξε κατανόηση για την «Ωδή προς την Ελευθερία», του μεγάλου συμπατριώτη του ποιητή Αλέξανδρου Πούσκιν και ταυτόχρονα για τον Αγώνα του υπόδουλου Γένους μας
Σε επιστολή του Πούσκιν που διασώθηκε, προς αξιωματούχο της Ρωσίας, θεωρεί το έθνος μας μεγάλο κι ευγενούς καταγωγής, που αναγεννιέται, μετά από αιώνες εξουθένωσης, και αποκαλεί τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ήρωα, που είτε νικητής, είτε νεκρός ανήκει στην Ιστορία. «Ζηλεύω την τύχη του», έλεγε. Γράφει (ελεύθερη απόδοση του Βάρναλη)
Εμπρός, Ελλάδα
Εμπρός, στυλώσου, Ελλάδα επαναστάτισσα,
βάστα γερά στο χέρι τ’ άρματά σου!
Μάταια δεν ξεσηκώθηκεν ο Όλυμπος,
η Πίνδο, οι Θερμοπύλες δόξασμά σου.
Απ’ τα βαθιά τους σπλάχνα ξεπετάχτηκεν
η λεφτεριά σου ολόφωτη, γενναία
κι απ’ τον τάφο του Σοφοκλή, απ’ τα μάρμαρα
της Αθήνας, πάντα ιερή και νέα.
Θεών κ’ ηρώων πατρίδα, σπάζεις άξαφνα
το ζυγό σου και την ενάντια Μοίρα
με τον ηχό, που βγάνει του Τυρταίου σου,
του Μπάιρον και του Ρήγα η άξια λύρα.
Το ποίημα γράφηκε το 1829, όταν ο Πούσκιν πραγματοποίησε ένα ταξίδι στον Καύκασο που αναβίωσε στη μνήμη του την παλιά συγκίνηση για τους αγώνες της Ελλάδας Τα ποιήματα του Πούσκιν διαπερνούνται με το πάθος της ελευθερίας, το οποίο συνδυάζεται με τις πρωτοπόρες ιδέες και με την ανύπαρκτη μέχρι τότε δύναμη της λογοτεχνικής έκφρασης. Στο παρακάτω ποίημα ο ποιητής συγκρίνει το κατόρθωμα του Έλληνα που έπεσε (πιθανότατα στη μάχη του Σκουλενίου όπου σκοτώθηκαν όσοι έλαβαν μέρος, όλοι μέλη της Φιλικής Εταιρείας) με το κατόρθωμα του Αριστογείτονα που σκότωσε τον τύραννο των Αρχαίων Αθηνών:
Σε μια πιστή Γραικια
Πιστή Γραικιά μην τον θρηνείς! ΄Εχει σαν ήρωας πέσει
βόλι πικρό του χώρισε τα στήθια μεσ’ τη μέση…
Μην τον θρηνείς… Τάχατε συ δεν τού ‘δειξες το δρόμο
σαν κίνησε περήφανος μ’ όπλο βαρύ στον ώμο
και του ‘πες με μελωδική φωνή: «Μπροστά σου νάτος
ανοίγει ο δρόμος της τιμής από θυσίες γιομάτος»;
Σ’ αποχαιρέτησε σεμνά κι αμίλητα ο καλός σου
ξέροντας πως παντοτεινός θαν’ ο αποχωρισμός σου…
Αλαφροχάιδεψε μ’ ευχή το τρυφερό βλαστάρι
των σπλάγχνων του, που κράταγες στον κόρφο με καμάρι!…
Κι όταν στητή μαστίγωσε τον άνεμο η παντιέρα
της λευτεριάς η ολόμαυρη κι έφτασε η τίμια μέρα
καθώς ο Αριστογείτονας μυρτιάς κλαδί είχε δέσει
στην ατσαλένια σπάθα του, που κρέμασε στη μέση.
Ετσι κι αυτός, απόμεινε στη μάχη: Ένας γενναίος
γι’ το που δεν ορίζεται και δε μετριέται χρέος!…
Μετάφραση Κώστας Βάρναλης
Με την ποίησή του ο Πούσκιν, χωρίς να είναι ο ίδιος μέλος μυστικής επαναστατικής οργάνωσης, γίνεται στην ουσία ο εκφραστής των επαναστατικών κατευθύνσεων ολόκληρης της γενιάς των νεαρών ευγενών αξιωματικών, οι οποίοι κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους ασπάστηκαν τις ιδέες της Γαλλικής επανάσταση Οι στίχοι του Α. Πούσκιν είχαν τεράστια κοινωνική απήχηση και διαδίδονταν αστραπιαία στην υψηλή Ρωσική κοινωνία, όπως
«Τύραννοι του κόσμου! σπαρταρίστε!
Και σεις αμαρτωλοί δούλοι
Ανδρωθείτε, εξεγερθείτε!
Ο ενθουσιασμός του ήταν μεγάλος καθώς όλες του οι σκέψεις κατευθύνονται προς ένα σκοπό, προς την ανεξαρτησία της αρχαίας πατρίδας
Πιστή Ελληνίδα μην κλαις
Πιστή Ελληνίδα μην κλαις – έπεσε ήρωας
το βόλι του εχθρού καρφώθηκε στο στήθος.
Μην κλαις – εσύ δεν ήσουν που πριν την πρώτη μάχη
καθόρισες το ματωμένο δρόμο της τιμής;
Το βαρύ χωρισμό αισθανόμενος τότε
το χέρι σε σένα πανηγυρικά ο σύζυγος άπλωσε.
Με δάκρυα το βρέφος του ευλόγησε
Της ελευθερίας όμως το μαύρο λάβαρο θορύβησε.
Όπως ο Αριστογείτων με μύρτο το σπαθί του περιτύλιξε
όρμησε στη σφαγή πέφτοντας,
τη μεγάλη ιερή υπόθεση υπερασπίστηκε.
«Η Ελευθερία μπροστά σου»
Η Ελευθερία μπροστά σου
θάμπωσαν οι άλλες γοητείες.
Για σένα φλέγομαι, αιώνια δικό σου,
Αιώνια δικός σου Ελευθερία.
Ο θόρυβος του κόσμου σε τρομάζει
των αυλικών απαυγασμάτων η δυσοσμία
Αγαπώ το φλογερό σου, δίκαιο νου
Κατανοητή η φωνή σου στην καρδιά μου.
Στο νότο, στο ειρηνικό σκοτάδι
μαζί μου ζήσε Ελευθερία,
την ομορφιά σου
βλάπτει η ψυχρή Ρωσία.
Ο ποιητής έγραψε και ωδή «ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», ένα περίφημο λυρικό άσμα.
Ελευθερία
Φύγε, κρύψου απ’ τα μάτια,
της ελευθερίας πενιχρή τυραννία.
Πού είσαι, πού είσαι καταιγίδα των θρόνων,
της Ελευθερίας υπερήφανος αοιδός;
Έλα και κόψε από μένα το στεφάνι,
λύγισε την απαλή τη λύρα…
Θέλω να τραγουδήσω στον κόσμο την Ελευθερία,
τους θρόνους να συντρίψω, το κακό.
۰۰۰
Άνοιξέ μου τα ευγενικά σου ίχνη
αυτού του υψηλόφρονου, του Γάλλου,
που εσύ στις δοξασμένες δυστυχίες
ενέπνεες τους θαρραλέους ύμνους.
Θρέμματα της επιπόλαιας τύχης
τύραννοι του κόσμου! Τρεμουλιάξτε!
Κι’ εσείς ανδρωθείτε,
εξεγερθείτε ξεπεσμένοι δούλοι!
۰۰۰
Αλλοίμονο! Όπου κι’ αν ρίξω τη ματιά μου
Παντού…
Ο Πούσκιν φημίζεται και για το ότι τραγούδησε πολύ την Ελληνίδα. Σ’ αυτήν είναι αφιερωμένο και το ποίημα με τίτλο «Στην ξένη» εντός παρενθέσεως συντετμημένη η λέξη (Ελληνίδα).
Το ποίημα «Εξεγέρσου, ω Ελλάδα, εξεγέρσου!» ο ποιητής το έγραψε μετά τη συνθήκη της Αδριανούπολης, όπου η Ελλάδα αποκτούσε τη μερική της ανεξαρτησία το 1829 στις 2 Σεπτεμβρίου.
Εξεγέρσου, ω Ελλάδα, εξεγέρσου!
Δίκαια ξεσήκωσες τις δυνάμεις σου,
δίκαια πολέμησες.
Στον Όλυμπο, στην Πίνδο, στις Θερμοπύλες
κάτω από τη σκιά των πανάρχαιων κορυφών τους
γεννήθηκε η νεαρή Ελευθερία
στους τάφους του Θησέα και του Περικλή
πάνω απ’ τα ιερά μάρμαρα των Αθηνών.
Ω! Χώρα των ηρώων και θεών
έσπασες τα δεσμά της δουλείας,
τραγουδώντας τους φλογερούς στίχους
του Τυρταίου, του Μπάιρον και του Ρήγα.
Το 1827 ο ποιητής παρακολουθώντας με ενδιαφέρον την πορεία της απελευθέρωσης έγραψε για τους Έλληνες:
«Όχι μόνον είναι καθήκον, αλλά έχεις χρέος να είσαι περήφανος για τη δόξα των προγόνων σου. Το να μη τους τιμάς είναι επονείδιστος ανανδρία. Οι Έλληνες σε όλες τις δυστυχίες τους, θυμήθηκαν πάντα την καταγωγή τους και γι’ αυτό είναι άξιοι της απελευθέρωσής τους».
Όλο αυτό το έργο αρχίζει και τονώνει το ηθικό των αγωνιστών, που βλέπουν ότι οι ξένοι τους ταυτίζουν με τους αρχαίου προγόνους μας. Άλλωστε και η Γαλλική Επανάσταση, 1789, που είχε προηγηθεί της δικής μας, είχε όραμα την Ελευθερία και τα δικαιώματα του ατόμου.
Γ. Η επανάσταση του 1821 στη Ρωσική Λογοτεχνία
Οι ειδήσεις για την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης προκάλεσαν στη Ρωσία ενθουσιασμό
Σε επίπεδο λογίας συμβολής, αναφέρθηκα και θα αναφερθώ στη συνέχεια στη φιλελληνική λογοτεχνική προσφορά του ποιητή Αλέξανδρου Πούσκιν και άλλων Ρώσων ποιητών (Όσους μπόρεσα να γνωρίσω μέσα από την βιβλιογραφία) που πέρα από την ποίηση τους κυκλοφόρησαν χρωμολιθογραφίες, γλυπτά και πίνακες με θέματα και πρόσωπα από την Ελληνική Επανάσταση. Πρέπει ακόμα να αναφερθεί η διάσωση και η δωρεάν παράδοση αρχαιοτήτων στο Εθνικό Μουσείο στην Αίγινα, από τον Ρώσο πλοίαρχο Επαντσχίνε. Δεν έλειψαν και οι οικονομικές ενισχύσεις για την ανέγερση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, όπως των επικεφαλής αξιωματικών της Ρωσικής ναυτικής δύναμης που συγκρούστηκε στο Ναβαρίνο με αποδέκτες το νοσοκομείο του Ναυπλίου, τη νεοσυσταθείσα Εκκλησιαστική Σχολή του Πόρου, και με σκοπό την δημιουργία αλληλοδιδακτικού σχολείου στον Πόρο.
Η λογοτεχνία λοιπόν που λειτουργούσε και ως μοναδικό στη Ρωσία βήμα προβολής φιλελεύθερων ιδεών, παίρνοντας παραδείγματα από την ποίηση της Γαλλικής Επανάστασης, είχε ήδη πλημμυρίσει από σύμβολα Ελληνικής αρχαιότητας, τα οποία προσλαμβάνονταν ως πρότυπα και μέτρα δημοκρατικής αγωγής. Ως στίγμα αυτής της νοοτροπίας μπορούμε να δούμε, λ.χ., την κρίση του Αλέξανδρου Πούσκιν για τον στοχαστή λογοτέχνη Π. Τσααντάγεφ: «Στη Ρώμη θα ήταν ο Βρούτος. Στην Αθήνα ο Περικλής», καθώς και τον θαυμασμό του για το ηθικό σθένος του «δεκεμβριστή» ( φιλελεύθερο κίνημα των Ρώσων ευγενών, που θα καταλήξει σε αποτυχημένη εξέγερση στις 14 Δεκεμβρίου 1825 ) ποιητή Φιοντόρ Γκλίνκα, τον οποίο αποκαλεί «Αριστείδη».
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα ήταν φυσικό η Ελληνική Επανάσταση να γίνεται δεκτή από τους φιλελεύθερους πνευματικούς κύκλους της Ρωσίας ως ενσάρκωση και του δικού τους οράματος
Είναι γνωστό λοιπόν ότι την εποχή πριν από το 1821 ο φιλελληνισμός είχε εκδηλωθεί σε πολλές χώρες και με πολλές μορφές. Αλλά, ακόμη και σήμερα, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή και προβεβλημένη στους Έλληνες η θέση της επαναστάσεως του 1821, των δικαίων της και των στόχων της, ακόμη και ο βαθμός της συμμετοχής των Ρώσων στον αγώνα των Ελλήνων, στα έργα των Ρώσων λογοτεχνών του 19ου αι. Ορισμένες πτυχές αυτής της σχέσεως θα παρουσιάσω στην σημερινή κατάθεση.
Είναι γεγονός ότι ένα πλήθος ποιημάτων των Ρώσων λογοτεχνών του ιθ’ αἰ. προτρέπουν τους Έλληνες να ξεσηκωθούν. Ενδεικτικώς θα αναφερθεί το ποίημα «Το πολεμικό θούριο των Ελλήνων» του ποιητή Φιοντόρ Γκλίνκα (1786-1880). Μάλιστα στίχοι, όπως
Ως πότε σκλάβοι στα δεσμά
Των Αγαρηνών θα ζούμε;
Τους τυράννους της γλυκιάς μας Ελλάδας
Ήρθε η ώρα να εκδικηθούμε!
Της πατρίδας ακούστε τη φωνή
Που με λυγμούς σας καλεί:
“Ελάτε κοντά μου, παιδιά μου,
Παλέψτε για μένα νιοι και γέροι!
Ριχτείτε στη μάχη χέρι με χέρι,
Ξεσηκωθείτε για τη Λεφτεριά την τιμημένη
Βροντοφωνάξτε με ασυγκράτη χαρά:
Λεφτεριά στην Ελλάδα, λεφτεριά!” …
………………………..
Αν οι αντρειωμένες ψυχές ομονοήσουν.
Αν γίνουμε όλοι μια γροθιά,
Φόβος κανένας δε μας σκιάζει
Και κανένας δε θα μας αντισταθεί.
Όλοι μαζί με μια φωνή
Όρκο να δώσουμε κι η νίκη θα ‘ρθεί:
“Λευτεριά στην Ελλάδα,
Λευτεριά
Μάλιστα την παρουσία της Ελλάδας στον κόσμο δείχνει πολύ καθαρά το ομότιτλο ποίημα του Ορέστ Σομόφ (1793-1833). Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως «χώρα λατρεμένη από τους θεούς … Χώρα γεμάτη ήρωες … Η Ελλάδα, λίκνο των τεχνών». Αλλά, επειδή αυτή η χώρα είναι «στο έλεος των βαρβάρων», ζητά ο ποιητής από τους αρχαίους να φανερωθούν ξανά στον αγώνα των συγχρόνων Ελλήνων «Το πνεύμα τους ξαναγεννιέται στων Ελλήνων τις καρδιές». Και τελικά «αγάλλονται των προγόνων οι σκιές», όταν βλέπουν τους αγωνιζόμενους Έλληνες του 1821.
Αλλά και ο Ν. Γκνέτιτς, στον οποίο οφείλεται και η καλύτερη μετάφραση της Ιλιάδος στην ρωσική, σ’ ένα ποίημα υπό την επιγραφή «Πολεμικός Ύμνος των Ελλήνων» γράφει χαρακτηριστικά
Πάρε κουράγιο, λαέ της Ελλάδας
Η μέρα της δόξας έχει φτάσει
Θα δείξουμε πως ο Έλληνας
δεν έχει ξεχάσει τη λευτεριά και την τιμή
Η σχέση των Ελλήνων του 1821 με τους ενδόξους προγόνους, τους υπερασπιστές της πατρώας γης σε παλαιότερους αιώνες, αναδεικνύεται, επίσης, σ’ ένα ποίημα του Κοντράτ Ριλέγιεφ (1795-1826), αφιερωμένο στον Ρώσο στρατηγό Α. Γερμόλοφ για τον οποίο μάλιστα υπήρχαν φήμες ότι σχεδίαζε εκστρατεία στην Ελλάδα για να βοηθήσει τους αγωνιστές:
Φίλε του Άρη και της Παλλάδας
Ελπίδα των συμπολιτών σου, γιέ της Ρωσίας πιστέ
Γερμόλοφ! Βιάσου να σώσεις τα παιδιά της Ελλάδας!
Ο Αλέξανδρος Πούσκιν και ο Βίλχελμ Κιουχελμπέκερ ήταν πράγματι αδελφικοί φίλοι. Στη φιλολογική συντροφιά τους ο Κιουχελμπέκερ ξεχώριζε με την απαράμιλλη λογοτεχνική καλλιέργεια και τον ενθουσιώδη χαρακτήρα του παρορμητικός, ονειροπόλος, έτοιμος για κάθε θυσία. Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση βρισκόταν στο Παρίσι και ο τσάρος Αλέξανδρος ήταν σίγουρος ότι θα κατέληγε στην Ελλάδα. Την επιθυμία του αυτή αποτυπώνουν δύο ποιήματα «Το ελληνικό τραγούδι» και «Προς τον Αχάτη» (1821) χαιρετισμός στους λαούς που ξεσηκώνονται για την ελευθερία τους, και ειδικά στην Ελλάδα που
«έχει σπάσει τα δεσμά της» και περιμένει υποστήριξη· έκκληση σε φίλους να ανταποκριθούν στο κάλεσμά της
«Πού ‘ναι τα φτερά μας να πετάξουμε;
Αναμερίστε βουνά, ποτάμια, πολιτείες!».
Ο ίδιος παρακαλεί τη Μοίρα να του χαρίσει «τη χαρά της πρώτης μάχης», είναι έτοιμος να σταθεί κάτω από ιερές σημαίες του Μαραθώνα «κι αν πέσω, θα πέσω σαν ήρωας».
Είναι χαρακτηριστική η α’ στροφή του ποιήματος του Βίλχελμ Κιουχελμπέκερ (1797-1846) υπό την επιγραφή Ελληνικό Τραγούδι προσδιορίζει ακριβώς τον σκοπό της επαναστάσεως των Ελλήνων:
Βαδίζει προς τον ένδοξο σκοπό
Τη βλέπω, καταφθάνει η ιστορία
Το καθετί παντού είναι παλιό
Θεσμοί, νόμοι, κιτάπια και βιβλία
Λαοί, απ’ τον ύπνο σας ξυπνήστε τώρα
Ήρθε η χαρά, της λευτεριάς η ώρα!
Εδώ φαίνεται ότι η ελευθερία είναι αξία που «επιβάλλει» στους Έλληνες, όπως σε άλλους λαούς, η ίδια η ιστορία.
Στο πλαίσιο της οριοθετήσεως του σκοπού της Ελληνικής επαναστάσεως είναι κινείται το ποιήμα που αφιέρωσε στον Μπάιρον ο ποιητής Ιβάν Κοζλόφ (1779-1840)
Αλλά οι μάχες μαίνονταν στην Ελλάδα
Για την ελευθερία, την πίστη, την τιμή
Για της Ελλάδας την ιερή ανεξαρτησία!
Επιπλέον, το ότι η επανάσταση του 1821 είναι «ευλογημένη» από τον Θεό δεν είναι κάτι που πιστεύουν μόνον οι γνωστοί αγωνιστές του ’21, αλλά και οι ίδιοι οι Ρώσοι λογοτέχνες του 19ο αι. Έτσι στην «Ελληνική Ωδή» του Βασίλι Τουμάνσκι (1800-1860) και ιδιαίτερα επισημαίνεται ότι
«σημαία μας ο τίμιος σταυρός
Η χώρα μας είναι όμορφη κι αγία».
Από τα τρία τελευταία ποιήματα είναι ευνόητο ότι η παράλληλη ανάκτηση της εθνικής και της θρησκευτικής ελευθερίας ήσαν, για τους Ρώσους ποιητές του 19ου αἰ., οι στόχοι της επαναστάσεως των Ελλήνων αγωνιστών του 1821. Σ’ αυτούς τους στόχους βοήθησε κατά πολύ, σύμφωνα τον μεγάλο Ρώσο μυθιστοριογράφο Ντοστογιέφσκι (1821-1881), το γεγονός ότι
«Οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Ανατολής, καταπιεσμένοι και βασανισμένοι, είδανε στο Χριστό και στην πίστη του τη μοναδική παρηγοριά τους, και στην Εκκλησία το τελευταίο και μοναδικό υπόλειμμα της εθνικής προσωπικότητάς τους γιατί, κατά την άποψη μου η Εκκλησία διαφύλαξε αυτούς τους πληθυσμούς ως εθνότητα κι η πίστη τους εμπόδισε, τουλάχιστον εν μέρει, να συγχωνευθούν με τους νικητές».
Αλλά και όταν η Ελληνική υπόθεση φαίνεται να οδηγείται σε αίσιο τέλος με την συνθήκη της Αδριανούπολης, οι Ρώσοι ποιητές χαιρετίζουν την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Θα διερωτηθεί κανείς γιατί οι Ρώσοι λογοτέχνες, και ιδιαίτερα οι ποιητές, έδειξαν τόσο ένθερμα την συμπαράστασή τους στον αγώνα των Ελλήνων, λ.χ. για ποιόν λόγο ο Βίλχελμ Κιουχελμπέκερ φθάνει να γράψει, όταν ξεσπά η Ελληνική επανάσταση
«Ας πάμε [ενν. οι Ρώσοι] με ρίγος, με πάθος, μ’ αλκή
εκεί στη δική μας τη χώρα [ενν. την Ελλάδα]».
Είναι αναμφισβήτητο ότι στην Ρωσία του 19ου αι. το φιλελεύθερο πνεύμα είχε ως μοναδικό χώρο εκφράσεως την λογοτεχνία. Εξ άλλου, για τους Ρώσους ποιητές η Ελληνική επανάσταση αποτελούσε μία έμπνευση κι ένα όραμα, αν λάβει κανείς υπ’ όψη ότι κατά την δεκαετία του 1820 στην Ρωσία υπήρχε μία εσωτερική πολιτική ζύμωση, προερχόμενη από κύκλους των ευγενών και αποσκοπούσα στην ανατροπή του τσάρου. Αναφέρθηκα ποιο πάνω στους Δεκεμβριστές.
Ως τον τραγικό Δεκέμβριο του 1825 οι αναφορές στην Ελλάδα λειτουργούν στη Ρωσική ποίηση όπως και οι συνθηματικές λέξεις-σηματοδότες: τυραννία, δεσμά, ελευθερία, σπαθί. Ενδεικτικό της συμβολικής και κάποτε συμβατικής προσφυγής στην Ελλάδα είναι, λ.χ., το ποίημα του Β. Γκριγκόριεφ «Ελληνίδα»
«Γιατί στο χέρι σου κρατάς σπαθί,
κόρη της εμπνευσμένης Ανατολής…»
Από τους ποιητές που ανέφερα ο Φιοντόροβιτς Ριλέγιεφ εκτελέστηκε τον Δεκέμβριο του 1825, ενώ ο Κιουχελμπέκερ καταδικάστηκε στα κάτεργα. Επισημαίνεται μάλιστα ότι για τους επονομαζόμενους Δεκεμβριστές.
«ο αγώνας των Ελλήνων για ανεξαρτησία αποτελεί ένα κρίκο στην γενική αλυσίδα του επαναστατικού κινήματος στην Ευρώπη».
Γι’ αυτό και ο Αλεξάντερ Πούσκιν, ο μεγαλύτερος ίσως των ποιητών της Ρωσικής λογοτεχνίας, όταν είχε ξεσπάσει η Ελληνική επανάσταση, είχε κάνει λόγο για «εξαίσιες στιγμές ελπίδας και ελευθερίας», που ζούσε τότε ολόκληρος ο κόσμος.
Δ. Το τέλος του φιλελληνισμού – Μια μικρή αποτίμηση
Ο σπόρος του Αγώνα είχε πέσει, πριν, από τη Φιλική Εταιρεία (1814) και το Ρήγα (1757 – 1798):
«Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή!»
Η απόφαση του υπόδουλου Γένους μας, που πύρωνε από καιρό τις καρδιές του, ήταν μία: Λευτεριά ή Θάνατος! Τους συντρόφευαν οι ιαχές των προγόνων τους:
«Ίτε παίδες Ελλήνων»!
«Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι».
«Ή ταν, ή επί τας»!
Τους ακολουθούσαν οι πένες και τους συνόδευαν οι λύρες των σύγχρονων ραψωδών: Βύρωνα, Γκαίτε, Πούσκιν, Σίλερ κ.α.
Η κινητοποίηση των ξένων υπέρ της Ελληνικής υπόθεσης βόηθησε στην ηθική δικαίωση και ψυχολογική ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών και του αγώνα τους. Όσον αφορά τις κυβερνήσεις φαίνεται να έμειναν ανεπηρέαστες στις αποφάσεις τους από όλη αυτήν την κίνηση. Οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί και συσχετισμοί των δυνάμεων καθώς και η επιθυμία τους να κλείσει ένα πεδίο αναταραχής στην ανατολική Μεσόγειο καθόρισε την πολιτική τους απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση.
Κλείνοντας ένα θέμα τεράστιο, αλλά αυτός ο χρόνος μου δόθηκε και πιστεύω να τον τήρησα και να μην σας κουρασα, θέλω να σας πω, πως ο φιλελληνισμός της επανάστασης του 1821 τερματίζετε για διάφορους λόγους.
α) η δημιουργία του Ελληνικού κράτους που είναι το επιστέγασμα των Ελληνικών προσπαθειών
β) η σύγκρισή του με το ευρωπαϊκό πολιτισμικό επίπεδο προκαλεί την απογοήτευση
γ) οι δημοκρατικοί και φιλελεύθεροι κύκλοι της Ευρώπης αναζητούν εκτός Αρχαίων Ελληνικών προτύπων τα μέσα έκφρασής τους. Τέλος
δ) αναδύεται η αμφισβήτηση της αρχαιοελληνικής καταγωγής των Νεοελλήνων από τον Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράγιερ.
Θα μου πείτε πως οργισμένα του απήντησαν αρκετοί όπως ο Παπαρηγοπουλος, σημασία έχει όμως ότι το κλήμα στην Ευρώπη είχε αλλάξει…
2/10/2016
ΠΗΓΕΣ
.Φιλελληνισμός το 1821 Λ. Δρουλια Ελληνικά Γράμματα .Ρωσικός Φιλελληνισμός Σ Λουκάτος
.Η Παιδαγωγική Προσέγγιση του Φιλ. Denys Baray Ιόνιο Πανεπιστήμιο
.Φιλελληνισμός και επανάσταση Ανίτα Πρασά Εκδ .Δημιουργία
.Ποιητικό Στεφάνι το 1821 Γρήγορη Σπανού Ιστορικά .Εφημερίδα Καθημερινή 23/3/1997
.Εφημερίδα Το ΒΗΜΑ 21/3/1999
.Δοκίμιο Ιστορικό Ιωάννου Φιλήμονος 1834
.ΙΝΤΕΡΝΕΤ
.Μεγάλη Ρωσικη Εγκυκλοπαίδεια
“Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 στον καθρέφτη της Ρώσικης Ποίησης”
εισαγωγή επιμέλεια Σόνια Ιλίνσκαγια, Βιβλιοπωλείο της Εστίας
Παράρτημα
1825: Η εξέγερση των Δεκεμβριστών στη Ρωσία Στις 14 Δεκέμβρη 1825 ξέσπασε στη Ρωσία η εξέγερση των Δεκεμβριστών. Οι Δεκεμβριστές ήταν Ρώσοι επαναστάτες προερχόμενοι από την τάξη των ευγενών. Ο περιορισμένος χαρακτήρας του ταξικού τους αγώνα έβαλε τη σφραγίδα του στην εξέγερσή τους, που, σύμφωνα με τα συνθήματά της, ήταν αντιφεουδαρχική και συνδεόταν με την ωρίμανση των προϋποθέσεων της αστικής επανάστασης στη Ρωσία.
Το Νοέμβρη του 1825 πέθανε ξαφνικά ο τσάρος Αλέξανδρος Α’. Τη θέση του θα έπαιρνε ο αδελφός του Νικόλαος, που ήταν πολύ μισητός για τις στρατοκρατικές του απόψεις και μεθόδους. Η οργάνωση των Δεκεμβριστών όρισε ως ημέρα της εξέγερσης την 14η Δεκέμβρη, την ημέρα που θα γινόταν στην Πετρούπολη η ορκωμοσία του Νικολάου του Β’. Το σχέδιο προέβλεπε την παρεμπόδιση της ορκωμοσίας, το ξεσήκωμα των στρατευμάτων, που συμπαθούσαν τους Δεκεμβριστές, τη μεταφορά τους στην Πλατεία της Γερουσίας και με τη δύναμη των όπλων (αν δε βοηθούσαν οι διαπραγματεύσεις) να μην επιτρέψουν στη Γερουσία και το Κρατικό Συμβούλιο να ορκίσουν τον καινούριο τσάρο.
Στο μανιφέστο της εξέγερσης γινόταν λόγος για ανατροπή της κυβέρνησης, κατάργηση της δουλοπαροικίας, απαγόρευση της υποχρεωτικής στρατολογίας, διακηρύσσονταν οι πολιτικές ελευθερίες και συγκαλούνταν η Συντακτική Συνέλευση, η οποία θα έλυνε οριστικά το πρόβλημα του συντάγματος και της μορφής διακυβέρνησης της Ρωσίας.
Στην εξέγερση πήραν μέρος περίπου 3.000 στρατιώτες με τους διοικητές τους και ενώ το συγκεντρωμένο πλήθος ήταν σαφώς υπέρ των επαναστατών, ορισμένα λάθη της ηγεσίας των Δεκεμβριστών οδήγησαν σε αποτυχία. Ο Νικόλαος πληροφορημένος από καταδότες για τα σχέδιά τους, φρόντισε να φέρει από τα ξημερώματα τα μέλη της Γερουσίας και του Κρατικού Συμβουλίου στον τόπο της ορκωμοσίας, ενώ κάλεσε τα πιστά του στρατεύματα να κυκλώσουν τους επαναστάτες. Οι Δεκεμβριστές αντιστάθηκαν για αρκετές ώρες, ενώ σκοτώθηκαν πάνω από 80. Όταν νύχτωσε, η εξέγερση είχε κιόλας κατασταλεί.
Η εξέγερση των Δεκεμβριστών, κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία του επαναστατικού κινήματος της Ρωσίας. Ήταν η πρώτη ανοιχτή ένοπλη εξέγερση με σκοπό της συντριβή της απολυταρχίας και την κατάργηση της δουλοπαροικίας. Ο Λένιν τοποθετεί τους Δεκεμβριστές στην αρχή της περιόδου του επαναστατικού κινήματος.
Αλέξανδρος Πούσκιν, ποιητής παγκόσμιας ακτινοβολίας. Στη χώρα του τον αποκαλούν «Ήλιο της ρωσικής ποίησης. Γεννήθηκε στη Μόσχα από αριστοκρατική οικογένεια στις 26 Μάη του 1799. Σκοτώθηκε στις 29 Γενάρη του 1837 από τον απατημένο σύζυγο της ερωμένης του σε μονομαχία. Από μικρό παιδί είχε κλίση προς τη λογοτεχνία. Αγαπούσε πάρα πολύ την Ελλάδα. Ηταν μελετητής και θαυμαστής της αρχαίας ελληνικής τέχνης και πολιτισμού. «Ο μεγάλος αρχαιολάτρης και φιλέλληνας Πούσκιν έβλεπε τον αγώνα της ανεξαρτησίας των Ελλήνων, τα επαναστατικά γεγονότα, μέσα από το πρίσμα της ελληνικής αρχαιότητας, καλούσε τα πνεύματα του παρελθόντος αρωγούς στον αγώνα τους και έβλεπε τους εξεγερμένους Ελληνες με τις αρχαίες ενδυμασίες. Ετσι, κατά τη χρονική περίοδο 1821 – 1823, ο Πούσκιν συμμεριζόταν τις ρομαντικές αυταπάτες σχετικά με το κίνημα των Φιλικών και εξέταζε τα επαναστατικά γεγονότα των Ελλήνων διά μέσου του πρίσματος της αρχαιότητας. Βέβαια, κατά την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, στη Ρωσία κυρίαρχη θέση κατείχε η αρχαιοελληνική λατρεία» (Κώστας Αυγητίδης «Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός στα έργα του Αλ. Πούσκιν», Ριζοσπάστης). Αφιέρωσε αρκετά ποιήματα στον ελληνικό λαό που πολεμούσε για την απελευθέρωσή του από τους Τούρκους. Δύο από αυτά μετέφρασε ο Κώστας Βάρναλης. Το ποίημα «Εμπρός Ελλάδα» το οποίο συμπεριέλαβε στα «Ποιητικά» (1956). Η μετάφραση αυτού του ποιήματος πρωτοδημοσιεύτηκε στα 1949 στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» (Χριστούγεννα 1949 τεύχ. 7-8) με τον τίτλο «Για την Ελλάδα του 1921». Μαζί με αυτό στα «Ελεύθερα Γράμματα» δημοσίευσε και τη μετάφραση ενός ακόμη ποιήματος του Πούσκιν την οποία δε συμπεριέλαβε στα «Ποιητικά».
Κιουχελμπέκερ, Βίλχελμ Κάρλοβιτς (Wilhelm Karlovich Kuechelbecker, Αγία Πετρούπολη 1791 – Τομπλόσκ 1846). Ρώσος λογοτέχνης, γερμανικής καταγωγής. Ήταν γόνος οικογένειας ευγενών. Το 1817 αποφοίτησε από το λύκειο στο Τσάρσκοε Σελό, όπου γνωρίστηκε και συνδέθηκε φιλικά με τους Πούσκιν και Ντέλβιγκ. Εργάστηκε στο Κολέγιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Αγίας Πετρούπολης και, αργότερα, δίδαξε ρωσικά και ιταλικά. Στη διάρκεια του ταξιδιού του στο εξωτερικό, μεταξύ 1820-21, έδωσε διαλέξεις στο Παρίσι για τη ρωσική λογοτεχνία, όπου ανέφερε την ανάγκη πολιτικών μεταρρυθμίσεων στη Ρωσία. Οι διαλέξεις αυτές διακόπηκαν απότομα με εντολή της ρωσικής πρεσβείας. Το 1822 υπηρέτησε στον Καύκασο με ειδική αποστολή. Τον Νοέμβριο του 1825 προσχώρησε στην οργάνωση Βόρεια Κοινωνία των Δεκεμβριστών του Κ.Φ. Ριλέγιεφ και κατά την εξέγερση της Αγίας Πετρούπολης πυροβόλησε τον μεγάλο δούκα Μιχαήλ Πάβλοβιτς, ενώ προσπάθησε να οργανώσει αντεπίθεση κατά των κυβερνητικών στρατευμάτων. Μετά την καταστολή της εξέγερσης αποπειράθηκε να διαφύγει στο εξωτερικό, αλλά συνελήφθη στη Βαρσοβία και καταδικάστηκε σε θάνατο. Αργότερα η θανατική ποινή μετατράπηκε σε καταναγκαστικά έργα και το 1836 εξορίστηκε στη Σιβηρία. Τα πρώτα ποιητικά έργα του Κ. εντάσσονται στην παράδοση της ελεγειακής ποίησης του Ζουκόφσκι. Στις αρχές του 1820 αντιτάχθηκε στον ανεδαφικό συναισθηματισμό και υιοθέτησε τις θέσεις των Δεκεμβριστών ρομαντικών. Πολλά από τα έργα του διέπονται από φιλελεύθερο πνεύμα και καταφέρονται εναντίον της έντονα υποκειμενικής λυρικής ποίησης.
Κοζλόφ, Ιβάν Ιβάνοβιτς Μόσχα 1779 – Αγία Πετρούπολη 1840). Ρώσος ποιητής. Στο διάστημα 1828-40 και, αφού είχε την ατυχία να χάσει το φως του (1821), έγραψε πλήθος λυρικών δραμάτων και ποιημάτων, τα οποία διαπνέονται από ρομαντικό συναισθηματισμό. Ξεκίνησε με ένα μικρό ποίημα που έφερε τον τίτλο Ο μοναχός (1825), ενώ ακολούθησαν δύο άλλα αφηγηματικά ποιήματα –Η πριγκίπισσα Ναταλία Ντολγορούκι (1828) και Η τρελή (1830)– που σημείωσαν μικρότερη επιτυχία. Ασχολήθηκε επίσης με τη μετάφραση ποιημάτων του Αντρέ Σενιέ και του λόρδου Βύρωνα.
Ριλέγιεφ Φιοντόροβιτς, Αγία Πετρούπολη 1795 – Αγία Πετρούπολη 1826). Ρώσος λογοτέχνης και δημοσιογράφος. Κατατάχθηκε στον ρωσικό στρατό, αλλά σύντομα παραιτήθηκε για να αναλάβει τη διεύθυνση της Ρωσοαμερικανικής Εταιρείας. Παράλληλα, ενεργοποιήθηκε στο πολιτικό κίνημα υπέρ της πολιτειακής αλλαγής στην τσαρική Ρωσία και της εγκαθίδρυσης συνταγματικής μοναρχίας. Το 1823 έγινε μέλος της επαναστατικής οργάνωσης Βόρεια Εταιρεία και τον επόμενο χρόνο ανέλαβε την ηγεσία της. Το 1825 μετείχε στην εξέγερση των Δεκεμβριστών και μετά την καταστολή της συνελήφθη, καταδικάστηκε στην εσχάτη των ποινών και εκτελέστηκε τον Ιούλιο του 1826. Τις φιλελεύθερες πολιτικές του απόψεις ο Ρ. τις εξέφρασε και μέσω της ποιητικής του δημιουργίας και θεωρείται ο πρώτος χρονολογικά Ρώσος ποιητής που ασχολήθηκε με την πολιτική. Το 1820 εξέδωσε τη σάτιρα Προς καιροσκόπο, στην οποία καταφερόταν ανοιχτά και με εντυπωσιακή για την εποχή του ελευθεροστομία εναντίον του ευνοούμενου του τσάρου Αλέξανδρου Α’ (1801-25) και αυλοκόλακα στρατηγού Αλεξέγεφ. Από το 1823 έως το 1825 διηύθυνε μαζί με τον φίλο του, Μπεστούζεφ, το φιλολογικό περιοδικό Πολιάρναγια Ζβεζντάτς, στο οποίο δημοσίευε και ποιήματά του. Εξέδωσε, επίσης, τους Στοχασμούς, σειρά από έμμετρα ρομαντικά πορτρέτα ηρώων της ρωσικής ιστορίας. Τα τελευταία του ποιήματα τα έγραψε με μία βελόνα επάνω σε φύλλα δέντρου κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του στη φυλακή πριν από την εκτέλεσή του.
Νικόλαος Τσάρος της Ρωσίας 6 Ιουλίου 1796 – 2 Μαρτίου 1855) ήταν τσάρος της Ρωσίας, βασιλιάς της Πολωνίας και μέγας δούκας της Φινλανδίας. Ξεκίνησε την βασιλεία του με την καταστολή της εξέγερσης των Δεκεμβριστών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, πραγματοποιήθηκε κωδικοποίηση της νομοθεσίας, όμως ενισχύθηκε η λογοκρισία, αυξήθηκε η πολιτική δίωξη. Κατεστάλησαν βίαια η Πολωνική εξέγερση και η επανάσταση στην Ουγγαρία, ενώ διεξαγόταν και αιματηρός πόλεμος στον Καύκασο.
Το πολεμικό θούριο των Ελλήνων
Φιοντόρ Γκλίνκα (1786 – 1880)
Ως πότε σκλάβοι στα δεσμά
Των Αγαρηνών θα ζούμε;
Τους τυράννους της γλυκιάς μας Ελλάδας
Ήρθε η ώρα να εκδικηθούμε!
Της πατρίδας ακούστε τη φωνή
Που με λυγμούς σας καλεί:
“Ελάτε κοντά μου, παιδιά μου,
Παλέψτε για μένα νιοι και γέροι!
Ριχτείτε στη μάχη χέρι με χέρι,
Ξεσηκωθείτε για τη Λεφτεριά την τιμημένη
Βροντοφωνάξτε με ασυγκράτη χαρά:
Λεφτεριά στην Ελλάδα, λεφτεριά!”
Πού ‘ναι τα δοξασμένα μας μνημεία,
Πού ‘ναι τ’ αγάλματα και οι ναοί,
Πού ‘ναι τα φώτα των επιστημών μας;
Όλα απ’ τους Αγαρηνούς έχουν καταστραφεί!
Σκλάβοι στην αμάθεια βουτηγμένοι
Στο φρικτό μαρτύριο ζούμε της ντροπής!
Ψωμί και νερό για μας οι προσβολές,
Παντού φοβέρα, μάχες και θανατικό,
Μακριά από τη γλυκιά πατρίδα ζούμε.
Έλληνες, Έλληνες! Ως πότε πια;
Βροντοφωνάξτε με μια φωνή:
“Γύρνα πίσω, τιμημένη Λεφτεριά!
Λεφτεριά, στην Ελλάδα λεφτεριά!”
Της πανέμορφης Ελλάδας τέκνα πού είστε;
Πού είναι ο ένδοξος ελληνικός λαός;
Σ’ Ανατολή και Δύση κάποτε ήταν ξακουστός
Και τώρα περιφρονημένος κι απ’ όλους ξεχασμένος.
Η μακρόχρονη οθωμανική σκλαβιά
Την Ελλάδα από το χάρτη έχει σβήσει.
Φίλοι, αδέλφια, ήρθε ή ώρα η ποθητή
Τα βάσανα μας εκδίκηση να πάρουν.
Από χαρά οι Έλληνες πετώντας
Βροντοφωνούν: “Έφτασε ή ώρα η λαμπερή!”
Ήρθε η ώρα ο λαός μας να σωθεί!
Λεφτεριά στην Ελλάδα, λεφτεριά!
Θάνατος στους αλαζονικούς τυράννους!
Από όλα τα μέρη του κόσμου
Αδέλφια και σύντροφοι τρέχουν,
Στην Ελλάδα με βιάση όλοι πάνε
Στο μεγάλο πανηγύρι, στη λαμπρή γιορτή
Λες και σε γάμο πηγαίνουν!
Όλοι τους ήρωες ακολουθούν
Γέροι και νέοι τρέχουν στην πατρίδα!
“Ντροπή να μείνετε πίσω εσείς”
Φωνάζουν οι γονείς στα παιδιά
Κι ευλογώντας τα στον αγώνα τα στέλνουν
Με μια μόνο συμβουλή:
“Ελευθερία ή Θάνατος!
Σκλάβος στο σπίτι να μη γυρίσει κανείς!”
Ο λαός δε θέλει πια σκλαβιά,
Λεφτεριά στην Ελλάδα, λεφτεριά!
Χέρια και καρδιές ενωμένα
Προσεύχονται στον ουρανό.
Τα σπαθιά σταυρωτά ακονίζουν,
Σπίδες πέφτουν σαν καυτή βροχή.
Το ατσάλι συναντάει το ατσάλι,
Όπως χαιρετά αδελφός τον αδελφό,
Ορκίζονται στη θήκη να μη βάλουν το σπαθί
Όσο ζουν της λευτεριάς οι εχθροί.
Για το δίκιο του λαού ας χτυπηθούμε,
Των προγόνων μας ένδοξοι φίλοι,
Με σπαθί και με θάρρος στην καρδιά
Την αρχαία δόξα θα κερδίσουμε ξανά!
Ο λαός δεήσεις αναπέμπει:
Κάτω η σκλαβιά! Ζήτω η λεφτεριά!
Ακόμα πάνω από τη Σαλαμίνα καίει
Της νίκης και της δόξας η φλόγα!
Ακόμα λάμπουν τα λάφυρα του Μαραθώνα
Ο χρόνος δε θα τα σβήσει ποτέ.
Ο νους μας πηγαίνει στα παλιά,
Γι’ αυτά συνεχώς με θαυμασμό μιλούμε
Στις συζητήσεις που κάνουμε κρυφά,
Τους ενδόξους προγόνους ιστορούμε.
Μίνωας, Λυκούργος, Σόλων,
Μιλτιάδης, Θεμιστοκλής, Αριστείδης.
Όλοι από τον τάφο τους φωνάζουν:
Ο λαός δε θέλει πια σκλαβιά,
Λεφτεριά στην Ελλάδα, λεφτεριά!”
Ανδρείας παραδείγματα έχουμε περισσά,
Θα τα σπάσουμε εμείς τα δεσμά,
Θα δώσουμε το αίμα μας όλο για τη λεφτεριά,
Θα πέσουμε όλοι υπέρ της Πατρίδος!
Ο δρόμος μακρύς, οι μάχες σκληρές.
Του πολέμου τα βάσανα πολλά.
Μα οι Έλληνες τα βρίσκουν γλυκά.
Οι μόχθοι κι οι μάχες δεν τους λυγίζουν
Αρκεί τη δόξα ξανά ν’ αποκτήσουν.
Αν οι αντρειωμένες ψυχές ομονοήσουν.
Αν γίνουμε όλοι μια γροθιά,
Φόβος κανένας δε μας σκιάζει
Και κανένας δε θα μας αντισταθεί.
Όλοι μαζί με μια φωνή
Όρκο να δώσουμε κι η νίκη θα ‘ρθεί:
“Λεφτεριά στην Ελλάδα, λεφτεριά!”
1821
Μετάφραση: Χριστόφορος Λιοντάκης
Στους Έλληνες Ικέτες
Τώρα που την ειρήνη τη δική της η Ευρώπη πανηγυρίζει
Και ξαναβρίσκει τη χαρά της ζωής με πραότητα,
Κυνηγημένος τη γλυκιά του πατρίδα εγκαταλείπει
Ο Έλληνας, μέσα στη μοναξιά και την αθλιότητα.
Της Ιωνίας τις πόλεις, τ’ ακρογιάλια τ’ αγαπημένα πίσω αφήνει.
Εκεί που μάχη ζωής και θανάτου, της Ελλάδας ο ξεσηκωμός έχει γίνει!
Εκεί τα φονικά γιαταγάνια του μαινόμενου εχθρού αστράφτουν
Κι οι λέξεις “Σωτηρία και ελέος” πια δεν υπάρχουν.
Εκει το σπίτι γκρεμίζεται και η γυναίκα αιχμαλωτίζεται,
Εκεί ακόμα και τα βράφη αλύπητα σφαγιάζονται.
Στην ξενητειά καταφεύγουν γυμνοί και πεινασμένοι
Της Αθήνας και της Σπάρτης ικέτες οι ξεσπιτωμένοι
(Ώσπου η θεία δίκη να τους ξαναδώσει το βιός τους
Φτάνουν τόσο πολύ μακριά οι δυστυχισμένοι).
Ένα κουρέλι να ντυθούν κι ένα ξερό ψωμί να τραφούν
Από τ’ αδέλφια τους, τους χριστιανούς ζητούν.
1826
Μετάφραση: Ρούλα Κακλαμανάκη
Όλα τα ποιήματα που αναφέρονται στον Πούσκιν είναι μετάφραση του Χρήστου Παπαδημητρίου.