Σωτήρης Νικολακόπουλος
Ομιλια στη 3η Πανελληνια Πνευματικη Συναντηση στη Αρχαια Ολυμπια
α. Η Ελληνική μυθολογία, συνίσταται σε μια πλούσια συλλογή αφηγημάτων που αναφέρονται στην προέλευση του κόσμου και εξιστορούν την ζωή και τις περιπέτειες θεών, ηρώων, ηρωίδων και άλλων μυθολογικών πλασμάτων. Αυτές οι ιστορίες αρχικά διαμορφώθηκαν μέσω της προφορικής και ποιητικής παράδοσης, πριν να διαδοθούν γραπτώς μέσα από τα έργα της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Οι παλαιότερες γνωστές λογοτεχνικές πηγές είναι τα δύο έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου (8ος αιώνας π.Χ.),. Θεωρούνται επίσης πολύτιμη πηγή στοιχείων τα ποιητικά έργα του Ησίοδου (8ος αιώνας π.Χ.) η Θεογονία και τα Έργα και Ημέραι, που αναφέρονται στην αρχαία Ελληνική αντίληψη. Διάφοροι μύθοι έχουν επίσης συντηρηθεί από τους ομηρικούς ύμνους, τμήματα ποιημάτων του επικού κύκλου, λυρικά ποιήματα, από έργα τραγωδών του 5ου αιώνα π.Χ., από γραφές των μελετητών και των ποιητών της Eλληνιστικής περιόδου και κείμενα από συγγραφείς των ρωμαϊκών χρόνων, όπως του Πλούταρχου και του Παυσανία. Εξ άλλου η αρχαία Ελληνική λογοτεχνία έως και τους Ελληνιστικούς χρόνους κατά βάση ασχολείται με την μυθολογία,
β. Η ανακύκλωσης των αρχαιοελληνικών μύθων μέσα από διάφορες ιστορικές περιόδους αρχίζει στη αρχαία Ελλάδα από τον Όμηρο και φτάνουμε στην Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη καθως επισης και από αλλους πολλους αρχαίους και σύγχρονους λογοτέχνες. Αναμφίβολη και διαπεραστική λοιπόν ειναι η επίδραση και επιρροή της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας διαχρονικά, στον τομέα της λογοτεχνίας. Η Μυθολογία λοιπόν στα 3000 σχεδόν χρόνια μέσα, έχει εκφράσει ανάλογα με την εποχή, διάφορες καταστάσεις και έχει παίξει τον ρόλο της, μέσα από την λογοτεχνία.
γ. Ας αφήσουμε την μακρινή εκείνη εποχή και ας έλθουμε στις μέρες μας να δούμε πως αξιοποιείται λογοτεχνικά η Ελληνική κλασική μυθολογία μας, μέσα από διασκευές που ικανοποιούν την λογοτεχνική ανάγκη. Πολλοί είναι οι μορφωτικοί στόχοι της μυθολογίας, όπως η γνωριμία του λογοτέχνη με την πρώιμη ιστορία της ανθρωπότητας, οι ιστορικές και κοινωνικές θέσεις, οι θεμελιώδεις αλήθειες για την ζωή εκείνων των ανθρώπων, η αέναη ανησυχία για το ξεκίνημα της ανθρωπότητας, η αισθητική απόλαυση μέσα από τους μύθους , η διδασκαλία μέσα από την προβολή προτύπων, η αλληγορία των μύθων και πολλά αλλα, εξασφαλίζουν τη διαχρονική παρουσία της. Ο συνδυασμός αυτών και άλλων πολλών, κατά την γνώμη μου αποδεικνύει την χρήση της μυθολογίας στη λογοτεχνία. Ο μύθος δεν απουσιάζει από καμιά ιστορική περίοδο και ήταν παρόν ανεξάρτητα από αντιλήψεις και ιδεολογίες των εποχών. Είναι γεγονός πως η παρουσία της μυθολογίας με την λογοτεχνική μορφή, γίνεται πάντα δεκτή με ενθουσιασμό. Στις μέρες μας η μυθολογία εξακολουθεί να αποτελεί για την λογοτεχνία πόλο εμπνεύσεις και δημιουργίας όχι μόνο στη παιδική λογοτεχνία άλλα σε όλο το φάσμα του λόγου. Εδώ θα αναφερθώ στην προσωπική μου ενασχόληση με την μυθολογία γιατί έχοντας γράψει δυο βιβλία βιωματικά, συνδυάζω θέματα από την μυθολογία στην ανάπτυξη των βιβλίων μου.
Μυθολογία και Ποίηση
«Η αρχαία Ελληνική μυθολογία πολύ παλαιή αλλά και ιδιαίτερα νέα, έχει χρησιμοποιηθεί αλλά πάντα καινούργια, χωρίς χρόνο αλλά βαθιά ριζωμένη στα εδάφη της λογοτεχνίας» αποτελεί πηγή έμπνευσης πολλών νεοελλήνων λογοτεχνών. Στη νεοελληνική ποίηση του 19ου και 20ου αιώνα παρατηρείται ένα επαναλαμβανόμενο πρότυπο μιας σχετικής ανακύκλωσης των Ελληνικών κλασικών μυθολογικών μορφών. Πολλοί ποιητές εμπνέονται από τους αρχαίους Ελληνικούς μύθους, βγαλμένους από τη δική μας μυθολογία, την χρησιμοποιούν με διάφορους τρόπους και για διάφορους λόγους στην ποίησή τους.
Μερικοί ποιητές, για παράδειγμα, χρησιμοποιούν τους μύθους ως συγκεκριμένα πλαίσια αντίληψης και συνείδησης, τα οποία τους επιτρέπουν να «χαράξουν» την ποιητική τους έκφραση. εδω βλέπουμε τον Σολωμό τον Κάλβο αργότερα τον Καβάφη , τον Σικελιανό τον Παλαμά και άλλους πολλούς…
Για άλλους πάλι, είναι μέσο με το οποίο μπορούν να μεταδώσουν μηνύματα κωδικοποιημένα και κρυπτογραφημένα τα οποία πίσω από την αρχετυπική τους όψη κατέχουν βαθιές έννοιες και απόψεις ή αποτελούν κάτι πολύ προσωπικό, βλέπουμε τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Βρεττάκο, και άλλους πολλούς…
Μέσα από τις παραμέτρους της μυθολογικής δύναμης λοιπόν, πολλοί ποιητές καταφέρνουν να εκφράσουν ιδέες και αισθήματα με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο. Αμέτρητα είναι τα παραδείγματα συγγραφέων και ποιητών και γενικά καλλιτεχνών, Ελλήνων και όχι μόνο, οι οποίοι εμπνεύστηκαν και εμπνέονται ακόμα από την Ελληνική μυθολογία στα δημιουργήματά τους
Ας δούmε λίγο ποιο αναλυτικά μερικούς από αυτούς,
“Όταν ο μύθος ήταν κοινή αίσθηση, ο ποιητής είχε στη διάθεσή του ένα φορέα ζωντανό, μια συναισθηματική ατμόσφαιρα έτοιμη, όπου μπορούσε να κινηθεί ελεύθερα για να πλησιάσει τους γύρω του ανθρώπους· όπου μπορούσε ο ίδιος να διατυπωθεί. Ο Γιώργος Σεφέρης εμπνεόμενος από τον Τρωικό πόλεμο μας λέειΣτη ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, παρατηρείται μια πολύ συχνή αναφορά στους αρχαίους Ελληνικούς μύθους. Φαίνεται ότι ο Σεφέρης είναι γνώστης των αρχαίων Ελληνικών κειμένων και της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας καθώς η ποίησή του ξεκάθαρα ξεχειλίζει από μύθο και αρχαίο Ελληνικό και λαϊκό στοιχείο. Η ανακύκλωση ή η επαναχρησιμοποίηση του μύθου ως ιδεολογικό πλαίσιο, ως συγκεκριμένο σημείο αναφοράς φορτωμένο με νόημα φαίνεται να «διευκολύνει» ή μάλλον να επιτρέπει στον Σεφέρη να εκφράσει αυτό που αισθάνεται και σκέφτεται με πιο δυναμικό, επιτήδειο και αυτοτελή τρόπο. Όπως λέει και ο ίδιος:
«τόσα κορμιά ριγμένα…
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη ».
Οι νεοέλληνες ποιητές γνωρίζουν στο σύνολό του τον μύθο της Ελένης, τη ζωή της στη Σπάρτη, στην Τροία. Στη νεοελληνική ποίηση γίνεται λόγος για τη θεϊκή της καταγωγή, την εκθαμβωτική της γοητεία, τις μαγικές της ικανότητες, για τον αινιγματικό της χαρακτήρα, την ερωτική της διάθεση και, τέλος, για τις σχέσεις της με τους θεούς.
Ο Κωστής Παλαμάς, για παράδειγμα, παρουσιάζει την Ελένη ως θείο πλάσμα, όμορφη, φωτεινή και αγνή που κερδίζει, εξ αιτίας της αντοχής της σε διάφορους πειρασμούς, τη θέση της στα Ηλύσια Πεδία.
Είμ’ η Ελένη· από του Ήλιου
την πηγή χυμένη εγώ,
το χρυσόνειρο είμαι του Ήλιου
και στον Ήλιο, εκεί γυρνώ·
γύρω μου, όχι· σε είδωλό μου
θεόπλαστο ολοζωντανό
θεοί και ήρωες γύρω αψήφησαν
πόλεμο και χαλασμό.
Όχι εμένα! Τον υπέρκαλο
νυχτανεβασμένο ίσκιο μου
σε γη και ώρα στοιχειωμένη
πήρε ταίρι ο γόης Κιμμέριος·
είμ’ η ανέγγιχτη κ’ η αχάλαστη,
κ’ η άφταστη. Και είμ’ η Ελένη.
Αρκετά ασχοληθήκαμε με την Ελένη και ας πάμε στην ποίησή του
Οδυσσέα Ελύτη που κάνει χρήση πολλών αρχαιοελληνικών μυθικών στοιχείων. Ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται σε αυτά τα στοιχεία είναι μοναδικός και παίρνει διάφορες μορφές με σκοπό να προικίσει ο ποιητής την ποίησή του με κάτι νοηματικά και σημασιολογικά ανώτερο.
Στο ποίημα “Η Οδύσσεια”, ο Ελύτης χρησιμοποιεί τον τίτλο του ομηρικού έπους. Η Οδύσσεια ως τίτλος του δικού του ποιήματος. Με αυτό τον τρόπο, πριν καν ξεκινήσει κανείς την ανάγνωση του ποιήματος, έχει ήδη εξοπλιστεί με ένα σημασιολογικό πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορεί να εμβαθύνει την κατανόηση και ερμηνεία του ποιήματος. Επίσης, ο Ελύτης παραθέτει μέσα στο ποίημα του και στίχους από την Οδύσσεια του Ομήρου. Είναι φανερή η επιθυμία του Ελύτη να προσφύγει και να χρησιμοποιήσει αρχαιοελληνικά. Επιστρέφει λοιπόν ο Ελύτης στους αρχαίους Ελληνικούς μύθους με διαφόρους τρόπους και για διαφόρους λόγους. Στο ποίημά του Η Οδύσσεια, αναφέρει την χώρα των Λωτοφάγων και την Αιολία, που είναι και αυτά μυθικά οδυσσειακά στοιχεία. Με την αναφορά του στην Αιολία, παραδείγματος χάρη, ο Ελύτης μάλλον δεν στέκεται μόνο στον μυθικό Αίολο και κύριο των ανέμων, αλλά σκαλίζει να βρει τις ρίζες του Ελληνικού έθνους όπου οι Αιολείς μαζί με τους Δωριείς, τους Ίωνες και τους Αχαιούς αποτελούν μια από τις τέσσερις αρχαίες φυλές του Ελληνικού έθνους. Ο Ελύτης δεν παραθέτει απλά τους μύθους. Δεν καταδέχεται να γίνει ο αρχαιοελληνικός μύθος, με την κλασική του σημασία, φορέας της ερμηνείας του ποιήματός του, αλλά αντιθέτως αναδημιουργεί τον μύθο δίνοντάς του προσωπικές διαστάσεις. Όπως λέει και ο ίδιος ο Ελύτης: – Ουδέποτε χρησιμοποίησα αρχαίους μύθους με τον συνηθισμένο τρόπο.-. Ο
Έλληνας ποιητής που μιλεί για Αντιγόνη, τον Οιδίποδα κ.τ.λ., κινείται σε μια περιοχή αρκετά γνώριμη: με τη βοήθεια αυτών των μυθικών μορφών μπορεί να σχολιάσει σύγχρονα γεγονότα. […] Μας λέει Εφόσον πρώτιστη έγνοια μου ήτανε να βρω τις πηγές του νεοελληνικού κόσμου, κράτησα τον μηχανισμό της μυθογένεσης αλλά όχι και τις μορφές της μυθολογίας”.
Ο Ελύτης, λοιπόν, αγκαλιάζει ό,τι έχει σχέση με τις «πηγές του Ελληνικού κόσμου», δηλαδή πολιτισμό, κουλτούρα, ιστορία, φύση, μυθολογία, γλώσσα, κ.τ.λ., και πλάθει με αυτά τα στοιχεία μια δική του πραγματικότητα, μια σύγχρονη, δημιουργική και λογοτεχνική, ποιητική πραγματικότητα.
Άλλοι ποιητές εμπνευσμένοι από την αρχαιοελληνική μυθολογία, ιδιαίτερα σε μεγάλο βαθμό είναι. ο Κωνσταντίνος Καβάφης Ανακαλεί αρχαίους Ελληνικούς μύθους, προστρέχει στα πρωτότυπα καλούπια και συγκεκριμένα στον ομηρικό οδυσσειακό μύθο της επιστροφής, εμπνέεται από την Οδύσσεια του Ομήρου και από τους μύθους που πηγάζουν από αυτή για να γράψει το ποίημά του «Ιθάκη» και άλλα πολλά
Διακοπή (1901)
| Το έργον των θεών διακόπτομεν εμείς |
τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής.
Στης Ελευσίνος και της Φθίας τα παλάτια
η Δήμητρα κ’ η Θέτις αρχινούν έργα καλά
μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν. Αλλά
πάντοτε ορμά η Μετάνειρα από τα δωμάτια
του βασιλέως, ξέπλεγη και τρομαγμένη,
και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται κ΄ επεμβαίνει.
Το ποίημα είναι εμπνευσμένο από την Ελληνική μυθολογία. Η θεά Δήμητρα, χθόνια θεά, αναζητά την κόρη της Περσεφόνη, που έχει απαγάγει ο Πλούτων και την κρατεί στα σκοτεινά παλάτια του κάτω κόσμου. Κατά τις περιπλανήσεις της φτάνει και στην Ελευσίνα κατάκοπη, όπου οι βασιλείς του τόπου της προσφέρουν φιλοξενία και της εμπιστεύονται το γιο τους να τον αναθρέψει, μη γνωρίζοντας φυσικά ποια ήταν η πανώρια γιγαντόσωμη θεά και κάτοχος των μυστικών της γεωργίας. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης η χθόνια θεά αποφασίζει να κάνει το γιο του βασιλικού ζεύγους της Ελευσίνας αθάνατο. Και αρχίζει να μυεί το βασιλικό βρέφος στην αθανασία με ειδικά προς τούτο βότανα και τη φωτιά. Η Μετάνειρα όμως μη γνωρίζοντας το θείο δώρο, που της ετοιμάζει η Δήμητρα, ορμά τρομαγμένη και με ξέπλεγα μαλλιά από τα βασιλικά δώματα αρπάζει το γιο της και διακόπτει το έργο της θεάς. Έτσι, στην προσπάθειά της να τον σώσει από το θάνατο, στερεί το γιο της από το πολύτιμο δώρο της αθανασίας, που μόνο ένας θεός μπορεί να προσφέρει. Κι αυτό γιατί δεν γνωρίζει…
Άλλος ένας ποιητής που ευρίσκεται μέσα στην μυθολογία είναι ο Άγγελος Σικελιανός είναι χωρίς διάσπαση, χωρίς διάθλαση. Και όπως δεν παραδέχεται να χωρίσει το σώμα του από το σώμα του τόπου του έτσι αγωνίζεται να ενώσει τον κόσμο των θεών και τον κόσμο των ανθρώπων. Υπάρχει στο Σικελιανό ένας ιερός Ελληνικός ενανθρωπισμός” (Θα μας πει ο Γιώργος. Σεφέρης ) Μαζί με την αμερικανίδα σύζυγό του, ο Σικελιανός συνέλαβε το σχέδιο ν’ αναστήσει τη Δελφική Αμφικτυονία. Οργάνωσαν το 1927 και το 1930 με δικά τους έξοδα τις «Δελφικές Εορτές», με παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών, με αγώνες και λαϊκές εκθέσεις, που τράβηξαν την προσοχή του κόσμου. Η ποιητική έμπνευση του Σικελιανού αυτή την εποχή και αρκετά χρόνια αργότερα αντλεί τα θέματά της από τον αρχαίο Ελληνικό κόσμο. Τέτοιες είναι οι τραγωδίες του: «Διθύραμβος του Ρόδου» (1933) και «Ο Δαίδαλος στην Κρήτη», καθώς και πάμπολλα ποιήματα.
Ο Άγγελος Σικελιανός, συν τοις άλλοις, την υμνεί στο “Πάσχα των Ελλήνων” ως θεά που προστατεύει τα ιδανικά της ζωής, τον έρωτα την αγωνιστικότητα και την ενότητα εκείνων που υπερασπίζονται αυτές τις αξίες:
Ακέρια μες στα στήθη μας μαζώχτηκε η πατρίδα·
κι έργο της, λόγος, όνειρο βαθειά τους αντηχεί,
σαν από δόρυ ορμητικό, βογκώντας μιαν ασπίδα
που πίσωθέ της άγρυπνη παραφυλάει ψυχή!
Ένας άλλος μύθος, αυτός των Ατρειδών ενέπνευσε επίσης τους Γιάννη Ρίτσο και Νίκο Μπακόλα σε δύο νεότερα έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, στην Τέταρτη Διάσταση και συγκεκριμένα, στα ποιήματα Αγαμέμνων, Ορέστης, Το Νεκρό
Σπίτι, Η επιστροφή της Ιφιγένειας, Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού του Γιάννη Ρίτσου και στον Κήπο των Πριγκίπων του Νίκου Μπακόλα.
Η επιστροφή τής Ιφιγένειας (απόσπασμα)
… Γιάννης Ρίτσος,
Οι άνθρωποι συνεχίζουν να πορεύονται έτσι
ανύποπτοι για κείνους που έφυγαν, γι’ αυτούς που φεύγουν, για τους ίδιους
που φεύγουν κι αυτοί∙ — κυκλοφορούν με φυσικότητα
ανάμεσα στο θάνατό τους.
Το πιρούνι ή το κουτάλι
βρίσκει το στόμα τους αλάθευτα, χωρίς δισταγμό, χωρίς παύση,
ενώ σιμά τους, πλευρό με πλευρό, οι πεθαμένοι
κοιτάζουν τις μηχανικές κινήσεις των χειλιών τους, χωρίς να τρώνε εκείνοι. Και το μήλο
πούχε κυλήσει κάτω απ’ το τραπέζι κ’ ύστερα
κάτω απ’ τον καναπέ κ’ εξαφανίστηκε — πιθανόν σε μια τρύπα στο πάτωμα
ή μέσα στον τοίχο, — τόχε κλωτσήσει με το πόδι του ο μικρός πεθαμένος
κ’ ίσως το βρήκαν στο δρόμο τα παιδιά, μες στη λιακάδα,
και το μοιράστηκαν δαγκώνοντας με τη σειρά τους ένα-ένα —
λογής-λογής αποτυπώματα δοντιών, — κ’ είταν εκείνο το ίδιο
που βρήκαμε προχτές στον κήπο μέσα στις ξερές πευκοβελόνες.
Τι περιμένουμε, λοιπόν, μέσα σ’ αυτή την ερήμωση; Τι περιμένουμε ακόμη; —
γιατί (δεν ωφελεί να το κρύψουμε): περιμένουμε ακόμη
πίσω απ’ την πόρτα, πίσω απ’ τα ρούχα μας, πίσω απ’ το θάνατό μας,
πίσω απ’ τα μάτια μας, μέσα στο κυμαινόμενο σκοτάδι,
μέσα στις γερασμένες κάμαρες με τις μακριές, ετοιμόρροπες κουρτίνες
κατεβασμένες μ’ έμφαση ως κάτω, για να δείχνουν
ότι τάχα δεν περιμένουμε.
Εξετάζοντας τα πολυάριθμα μυθολογικά στοιχεία στους ποιητικούς κύκλους και τα μεγάλα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Ελληνική μυθολογία έχει τη βάση της στην ίδια τη ζωή. Η χρησιμοποίηση συμβολισμού πανανθρώπινης σημασίας, οι συνειρμικές γέφυρες από τη σύγχρονη εποχή στη μυθολογία και η δημιουργία στα ποιήματα καταστάσεων που εσωτερικά είναι συγγενικές με την μυθολογία, όλα αυτά μαζί εξυπηρετούν με συγκεκριμένο τρόπο τους Λογοτεχνικούς του στόχους.
Ο Νίκος Πολίτης θεμελιωτής της λαογραφικής επιστήμης στη χώρα μας, είναι ένας ακόμα που ασχολήθηκε με την μυθολογία σε πάρα πολλά έργα του. Το 1890 εκλέχθηκε καθηγητής Μυθολογίας και Ελληνικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δεν θα μπορούσε να μην αναφερθω στον παρνασσισμό Ενα λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίζεται στη Γαλλία γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, ως αντίδραση προς το ρομαντισμό, ο οποίος εκείνη την εποχή βρίσκεται ήδη στη φάση της παρακμής. Σιγά-σιγά θα εξαπλωθεί σε μερικές ακόμη χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Ο παρνασσισμός δίνει μεγάλη σημασία στην ακρίβεια της έκφρασης και στη λεπτομέρεια, καθώς προσπαθεί να καλλιεργήσει μιαν απρόσωπη και αντικειμενική ποίηση, εκφράζοντας με τον τρόπο αυτό το επιστημονικό πνεύμα της εποχής. Σε ό,τι αφορά την επεξεργασία του στίχου, σέβεται τους ρυθμικούς, μετρικούς και στιχουργικούς κανόνες, καθώς και την ομοιοκαταληξία, και γενικά ενδιαφέρεται υπερβολικά για τη μορφή.
Οι παρνασσιακοί ποιητές αντλούν τα θέματα και τις εικόνες τους από τη μυθολογία και την ιστορία και αναζητούν την έμπνευσή τους στους χαμένους πολιτισμούς της αρχαιότητας, ιδίως στον ελληνικό και τον ινδικό. Αυτό που τελικά επιδιώκουν είναι η απουσία κάθε συναισθήματος, πάθους ή έντασης. Θέλουν κυρίως να εκφράσουν την ηρεμία τη γαλήνη, την απάθεια και για αυτό το σκοπό υιοθετούν ως ένα βαθμό την πλαστικότητα και την αρμονία της κλασικής τέχνης. Για τους παρνασσιακούς ποιητές, το ποίημα πρέπει να έχει την ομορφιά ενός αρχαίου αγάλματος.
Ορέστης Κώστας Βάρναλης
Σέλινα τὰ μαλλιά σου μυρωμένα,
λύσε τα νὰ φανεῖς, ὡς εἶσαι, ὡραῖος,
καὶ διῶξε ἀπὸ τὸ νοῦ σου πιὰ τὸ χρέος
τοῦ μεγάλου χρησμοῦ, μιὰ καὶ κανένα
τρόπο δὲν ἔχεις ἄλλονε! Καὶ μ᾿ ἕνα
χαμόγελον ἰδὲς πῶς σ᾿ ἔφερ᾿ ἕως
στοῦ Ἄργους τὴν πύλη ὁ δρόμος σου ὁ μοιραῖος
τὸ σπλάχνο ν᾿ ἀφανίσεις ποὺ σ᾿ ἐγέννα.
Κανεὶς δὲ σὲ θυμᾶτ᾿ ἐδῶ. Κι ἐσὺ ὅμοια
τὸν ἑαυτό σου ξέχανέ τον, κι ἄμε
στῆς χρυσῆς πολιτείας τὰ σταυροδρόμια
καὶ τὸ ἔργο σου σὰ νὰ ᾿ταν ἄλλος κάμε.
Ἔτσι κι ἀλλιῶς, θὰ παίρνει σε ἀπὸ πίσου
γιὰ τὸ αἷμα τῆς μητρός σου γιὰ ἡ ντροπή σου.
- Επίλογος
Θα μπορούσα να αναφερθώ σε πάρα πολλούς ποιητές από την Άλωση και μετά έως σήμερα, όμως μου δόθηκε λίγος χώρος σε ένα τεράστιο θέμα. Κλείνοντας πιστεύω ότι η Ελληνική Μυθολογία κατέχει κορυφαία θέση ανάμεσα στα διαχρονικά αριστουργήματα που γέννησε το παγκόσμιο πνεύμα. Το κάθε κεφάλαιο κατακτά τον λογοτέχνη που θα περιπλανηθεί νοερά στο γλαφυρό και ολοφώτεινο κόσμο της μυθολογίας μας, αλλά και θα χρειαστεί να βυθιστεί -μαζί με τους ήρωες των μύθων της- στα κατασκότεινα έγκατα της Γης ή στα άπατα βάθη των ωκεανών. Και σε κάθε βήμα αυτής της συναρπαστικής περιπλάνησης θα δέχεται ηδονικά πνευματικά ερεθίσματα για παραπέρα σκέψεις, στοχασμούς και αναζητήσεις των κρυμμένων συμβολισμών και των πυρήνων της αλήθειας και των Ελληνικών μύθων προκειμένου ο ίδιος να δημιουργήσει το δικό του έργο.
Τέλος πιστεύω, ότι στο σύνολο τους οι Έλληνες ποιητές και γενικότερα λογοτέχνες, είναι κοντά στη Ελληνική Μυθολογία χρησιμοποιώντας την σαν ανάσα στην έμπνευση τους.