ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Ομιλια στη Θεοσοφικη Εταιρια
Τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) είναι ο κλάδος που μελετάει πώς να κάνουμε τους υπολογιστές ευφυείς (νοήμονες). Τι είναι όμως νοημοσύνη (ευφυΐα); Είναι η ικανότητα απόκτησης και χειρισμού της γνώσης; Είναι η ικανότητα αντίληψης και χειρισμού αντικειμένων του φυσικού κόσμου; Είναι φανερό ότι η «νοημοσύνη» περιέχει όλα τα παραπάνω, αλλά δεν περιορίζεται σ’ αυτά. Επί πλέον πώς ορίζεται με ακρίβεια ο όρος τεχνητός; Θεμελιακά τόσο ο όρος «τεχνητός’ όσο και ο όρος «νοημοσύνη» ανήκουν στις φιλοσοφικές έννοιες για τις οποίες δεν υπάρχει γενικά αποδεκτός μονοσήμαντος ορισμός. Για να αποφύγει τη δυσκολία αυτή η Elaine Rich ορίζει την ΤΝ ως το κλάδο που μελετάει πώς να κάνουμε τους υπολογιστές να κάνουν πράγματα για τα οποία, προς το παρόν, οι άνθρωποι είναι καλύτεροι. Ο ορισμός αυτός είναι κάπως εφήμερος γιατί στηρίζεται στην παρούσα ανάπτυξη των υπολογιστών, πλην όμως ο ρυθμός με τον οποίο οι υπολογιστές πλησιάζουν τις ικανότητες του ανθρώπου είναι πάρα πολύ μικρός.
Ο Winston θέτει τους δύο βασικούς στόχους της ΤΝ που είναι:
– Να κάμει τους υπολογιστές πιο χρήσιμους
– Να κατανοήσει τις αρχές οι οποίες καθιστούν εφικτή την ευφυΐα.
Οι περισσότερες από τις βασικές ιδέες της ΤΝ θεμελιώθηκαν περί τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, αν και βέβαια οι επιστημονικοί πρόγονοι της ΤΝ είναι οι φιλόσοφοι και οι θεωρητικοί της λογικής που εργάστηκαν για τη θεμελίωση, διατύπωση και χρησιμοποίηση των «νόμων της σκέψης». Ανάμεσά τους είναι ο George Boole (1815-1864) ο οποίος ανακάλυψε και θεμελίωσε την ομώνυμη άλγεβρα, ο Alan Turin (1912-1954) και ο Claude Channon οι οποίοι εθεμελίωσαν τη θεωρία της πληροφορίας.
Στη σημερινή της μορφή η ΤΝ ξεκίνησε ουσιαστικά στο ονομαζόμενο Συνέδριο του Dartmouth (1956) το οποίο οργάνωσε ο John McCarthy. Σύμφωνα με τη μέχρι τώρα υπάρχουσα μαρτυρία ο όρος Artificial Intelligence (ΤΝ) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο συνέδριο αυτό το οποίο έλαβαν επίσης μέρος οι δύο άλλοι θεμελιωτές της Τ.Ν. δηλαδή οι Allen Newell και Herbert Simon.
Στην καρδιά της έρευνας στην ΤΝ είναι αυτό που οι Newell και Simon ονόμασαν «υπόθεση του συστήματος φυσικών συμβόλων». Η υπόθεση του συστήματος φυσικών συμβόλων λέγει: « Ένα σύστημα φυσικών συμβόλων έχει τα αναγκαία και ικανά μέσα για γενική ευφυή δράση». Η υπόθεση αυτή είναι απλώς μία υπόθεση, δηλαδή δεν υπάρχει λογική απόδειξη της αλήθειάς της ή μη. ‘Ετσι το μόνο που απομένει είναι η πειραματική επαλήθευσή της. Οι υπολογιστές παρέχουν ένα τέλειο μέσο γι’ αυτόν τον πειραματισμό, γιατί μπορούν να προγραμματισθούν έτσι ώστε να προσομοιώσουν οποιοδήποτε σύστημα φυσικών συμβόλων θέλουμε. Μαρτυρία προς υποστήριξη της υπόθεσης αυτής έχει δοθεί σε ποικίλες περιοχές, από το παίξιμο παιχνιδιών μέχρι την οπτική αντίληψη. Η σπουδαιότητα της υπόθεσης του φυσικού συστήματος συμβόλων είναι διπλή: (α) αποτελεί μία σημαντική θεωρία της ανθρώπινης ευφυΐας και άρα ενδιαφέρει τους ψυχολόγους και (β) αποτελεί τη βάση που μας κάνει να πιστεύουμε ότι είναι δυνατό να φτιάξουμε προγράμματα υπολογιστή τα οποία να κάνουν ευφυείς ενέργειες που τώρα γίνονται από τον άνθρωπο. Μερικά από τα βασικά προβλήματα που μπορούν αν επιλυθούν με τις τεχνικές της ΤΝ είναι:
- Παίξιμο παιχνιδιών
- Απόδειξη θεωρημάτων
- Κατανόηση φυσικής γλώσσας
- Αντίληψη (όραση, ομιλία)
- Επίλυση εξειδικευμένων προβλημάτων
- Ιατρική διαγνωστική
- Χημική ανάλυση
- Διαγνωστική τεχνολογία συστημάτων
- Σχεδιασμός δράσης ρομπότ και κυττάρων βιομηχανικής κατασκευής, κοκ.
- Στόχος να αποκτήσουν οι Η/Υ όχι μόνο νοημοσύνη αλλά Νοημοσύνη.
- Σε πρώτη φάση απαιτείται μια εξωτερική ηθική (έννοιες εξωτερικό & εσωτερικό νιάσιμο) πχ. ένα ρομπότ να σπεύσει να σηκώσει μια υπερήλικα που έπεσε και να πει ένα καλό λόγο.
Ρομποτική (Robotics)
Η ρομποτική αποτελεί μια ειδική κατηγορία αυτοματισμού και συγκεκριμένα προγραμματιζόμενου αυτοματισμού. Ένα ρομπότ είναι μια προγραμματιζόμενη μηχανή γενικής χρήσης που έχει ορισμένα ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά (αρθρωτοί βραχίονες, κ.ά.). Το ρομπότ μπορεί να προγραμματισθεί έτσι ώστε ο βραχίονας και ο καρπός του να ακολουθήσουν μια επιθυμητή τροχιά και να κάνουν τις κινήσεις που χρειάζονται για την εκτέλεση κάποιας εργασίας. Τη μορφή αυτή κίνησης την επαναλαμβάνει συνεχώς, εκτός εάν επαναπρογραμματισθεί να εκτελέσει κάποια άλλη εργασία. Έτσι τα ρομπότ μπορούν να χρησιμοποιούνται για ποικίλες εργασίες (λειτουργίες) σε συνεργασία πολλές φορές με άλλα τμήματα αυτοματοποιημένης ή ημιαυτοματοποιήμενης εργασίας. Τέτοιες εργασίας είναι λ.χ. το φόρτωμα – ξεφόρτωμα, η συγκόλληση μετάλλων, το βάψιμο με ψεκασμό, η συναρμολόγηση μηχανημάτων, κ.ά.
Ευφυή ρομποτικά συστήματα. Τα ευφυή ρομποτικά συστήματα μπορούν να λειτουργήσουν αποδοτικά σε μεταβαλλόμενο περιβάλλον και εκτός από την ανατροφοδότηση αισθητήρων (αφής, δύναμης, απόστασης) και όρασης, διαθέτουν και κάποια μορφή ευφυΐας η οποία πραγματοποιείται με μεθόδους της τεχνητής νοημοσύνης. Μια απαραίτητη συνθήκη για να εισαχθεί ευφυΐα στα ρομπότ είναι να τους δώσουμε την ικανότητα να μαθαίνουν για την ύπαρξη και το είδος μιας νέας κατάστασης ή συνθήκης στο περιβάλλον εργασίας τους. Προς τούτο ο υπολογιστής του ρομπότ πρέπει να περιέχει αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ). Ο συνδυασμός των αισθητήρων και των αλγορίθμων ΤΝ καθορίζει το επίπεδο της ευφυΐας του ρομπότ, από το οποίο εξαρτάται η ικανότητά του να αποκρίνεται ικανοποιητικά σε νέες συνθήκες του περιβάλλοντός του. Τα ευφυή ρομπότ μπορούν να μαθαίνουν από την εμπειρία τους και να αποθηκεύουν νέα γνώση από αυτή. Υπάρχουν δε αλγόριθμοι που κάνουν το ρομπότ να αυτοδιδάσκεται. Έτσι λ.χ. ένα ρομπότ που έχει ένα αισθητήρα δύναμης στον καρπό του και πρέπει να εισάγει καρφιά στις τρύπες ενός στοιχείου συναρμολόγησης. Η αρπαγή είναι προγραμματισμένη να σηκώσει ένα καρφί από μια θήκη, να το μετακινήσει κατά μια απόσταση και να το καρφώσει στην τρύπα. Λόγω των σφαλμάτων θέσης, το πρώτο καρφί δεν φθάνει συνήθως στο κέντρο της τρύπας, αλλά με τη βοήθεια του αισθητήρα δύναμης και μιας στρατηγικής έρευνας, το ρομπότ τελικά θα βρει το κέντρο της τρύπας και θα βάλει το καρφί. Το αρχικό αυτό λάθος αποθηκεύεται στη μνήμη του υπολογιστή και χρησιμοποιείται στη μελλοντική εργασία. Έτσι στα επόμενα καρφιά και αν ακόμα αρχικά το ρομπότ δεν πάει στο κέντρο της τρύπας, το λάθος είναι μικρότερο. Τούτο ακριβώς σημαίνει ότι το ρομπότ έμαθε μόνο του από την εμπειρία του. Βέβαια, πρέπει να τονίσουμε ότι ακόμα και τα ευφυή ρομπότ της εποχής μας δεν έχουν (και δεν μπορούν) να έχουν όλο το ανθρώπινο ρεπερτόριο ευφυΐας.Σήμερα τα ρομπότ βρίσκουν εφαρμογή κυρίως στη βιομηχανία διακριτής παραγωγής. Ήδη όμως άρχισε η εισαγωγή τους σε άλλες εφαρμογές όπως είναι η υπ οθαλάσσιες εργασίες, η έρευνα του διαστήματος, οι στρατιωτικές εφαρμογές, οι ιατρικές εφαρμογές, κ.ά. Έτσι η κοινωνική προσφορά των ρομπότ αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά στο εγγύς μέλλον.
Τεχνητή Νοημοσύνη και Εσωτερισμός
Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά βομβαρδιζόμαστε με διαφημίσεις για διάφορες οικιακές συσκευές «με νοημοσύνη», όπως ψυγεία, πλυντήρια ή κλιματιστικά. Έχουν, άραγε, αυτές οι συσκευές όντως νοημοσύνη; Συνήθως θεωρούμε αυτούς τους ισχυρισμούς διαφημιστικές υπερβολές. Ωστόσο, οι διαισθήσεις μας παύουν να είναι τόσο ξεκάθαρες όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με υπολογιστικά συστήματα που εξάγουν συμπεράσματα από γραπτές ιστορίες, αποδεικνύουν θεωρήματα, παίζουν σκάκι ή αλληλεπιδρούν αυτόνομα με το φυσικό περιβάλλον. Από ποιο σημείο και μετά οφείλουμε να δεχθούμε ότι ένα ον έχει νοημοσύνη; Το πρόβλημα του κατά πόσον οι υπολογιστές μπορούν να ακολουθήσουν κανόνες είναι ένα από τα ποικίλα ζητήματα που εγείρει το εγχείρημα της αναπαραγωγής της ανθρώπινης νόησης μέσω υπολογιστικών μηχανών. Το πρόβλημα αυτό δεν φαίνεται αρχικά να ανήκει στα επιτακτικά προβλήματα της τεχνητής νοημοσύνης, ιδίως αν το συγκρίνουμε με ερωτήματα όπως αυτά που αφορούν στη δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης να αναπαράγει τη συνείδηση και τη διάσταση της υποκειμενικής χροιάς στον τρόπο που ένα υποκείμενο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τη θέση του μέσα σε αυτόν. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι φιλόσοφοι που θεωρούν ότι ένα από τα βασικά κριτήρια της ανθρώπινης νοημοσύνης είναι η ικανότητα που έχουν οι άνθρωποι να ακολουθούν κανόνες. Μάλιστα, σε ορισμένες από τις απόψεις των φιλοσόφων αυτών, κυριαρχεί ακριβώς η υποκειμενική διάσταση που συνήθως βρίσκουμε στις συζητήσεις σχετικά με την αναπαραγωγή της συνείδησης. Δύο προβλήματα που αφορούν άμεσα τους κανόνες είναι τα ακόλουθα:
Το πρώτο είναι ότι μια τέτοια έμφαση στην εσωτερική διάσταση του τι είναι να ακολουθεί κάποιος ένα κανόνα περιέχει τον κίνδυνο των ατέρμονων ερμηνειών, ο οποίος εμφανίζεται από τη στιγμή που θα θεωρήσουμε ότι για να γίνει σαφές αυτό που υπαγορεύει ένας κανόνας θα πρέπει πρώτα να «ενεργοποιηθεί» μέσω μιας τέτοιας ερμηνείας. Η βασική ιδέα εδώ είναι ότι το πρώτο βήμα στην ακολούθηση του κανόνα ξεκινά από μια τέτοια εσωτερική ερμηνεία. Ωστόσο, αν ένας κανόνας είναι κάτι που πρωτίστως απαιτεί ερμηνεία, τότε γιατί, με τη σειρά της, και αυτή η ερμηνεία να μην χρειάζεται ερμηνεία, κ.ο.κ; Έτσι, ο συγκεκριμένος ρόλος που αποδίδεται σε αυτό το είδος ερμηνείας, σε συνδυασμό με τον τρόπο που εντάσσεται στην ευρύτερη οικονομία του τι είναι να ακολουθεί κάποιος ένα κανόνα, δημιουργεί μια απειρία αλλεπάλληλων ερμηνειών.
Το δεύτερο πρόβλημα αφορά μια από τις συνέπειες αυτής της αντίληψης σε σχέση με το ρόλο που διαδραματίζει η κατανόηση στην ακολούθηση ενός κανόνα: αν στον πυρήνα της όλης ιδέας της εφαρμογής ενός κανόνα βρίσκεται μια ερμηνεία, τότε η εξωτερική συμπεριφορά μετατρέπεται σε απλή ένδειξη από την οποία πρέπει κάθε φορά να συνάγεται ότι η εν λόγω συμπεριφορά είναι απόρροια της ορθής ερμηνείας. Κάτι τέτοιο όμως φαίνεται να αποτελεί μια εκδοχή του προβλήματος της τυφλής ή της συμπτωματικής ακολούθησης ενός κανόνα που είδαμε παραπάνω, από το οποίο αρχικά επιχειρήσαμε να απεμπλακούμε μέσω της επίκλησης της διαδικασίας κατανόησης.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι υπολογιστές είναι μηχανήματα που ακολουθούν οδηγίες. Όμως, το γεγονός ότι λειτουργούν στη βάση οδηγιών (διατυπωμένων σε κάποια γλώσσα), σε συνδυασμό με το ότι συχνά περιγράφουμε τη λειτουργία τους με όρους εμπρόθετης πράξης, προσδίδει ένα ιδιαίτερο βάρος στην περιγραφή της λειτουργίας τους με όρους ακολούθησης οδηγιών ή κανόνων. Τα παραπάνω αφορούν κυρίως τις άρρητες παραδοχές μιας τέτοιας περιγραφής, δηλαδή τους λόγους που μας φαίνεται αρχικά σαφές ότι οι υπολογιστές ακολουθούν κανόνες, εκεί που σε άλλες περιπτώσεις θα μας ήταν εξίσου σαφές ότι υπάρχουν μόνο αιτιακές ή μηχανικές σχέσεις. Στην εξέλιξη του ανθρώπου στη γη θεωρήσαμε αρχικά τον άνθρωπο κατακτητή – κορωνίδα της δημιουργίας. Τώρα αρχίζουμε να βλέπουμε ότι πρέπει να συμπεριλάβουμε στις θεωρήσεις μας – τα ζώα – τα φυτά – το άψυχο περιβάλλον. Φαίνεται ότι πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή και σε πλάσματα δημιουργήματα του ανθρώπου -ρομπότ- και να τα οπλίσουμε με ηθικές ικανότητες. Τα computers θα αποκτήσουν; Θα γίνουν αυτόνομα; Θα πρέπει και αυτά να βοηθούν στην αρμονική συμβίωση των πάντων στον πλανήτη.
Υβριδικά συστήματα (ανθρωποειδή ρομπότ) .
Εμφυτεύσεις στον ανθρώπινο εγκέφαλο που κάνουν τους ανθρώπους ικανούς να βλέπουν να αισθάνονται και να διαβάζουν τη σκέψη τους ώστε να ενεργούν.
Η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα
Ο πιο σημαντικός κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης σήμερα είναι αυτός που σιωπηλά εγκατέλειψε την αρχική μεθοδολογία που παρακολουθούσε τον άνθρωπο και την αντικατέστησε περιορίζοντας την τεχνητή νοημοσύνη σε κάποια είδη προβλημάτων. Η τεχνητή νοημοσύνη ασχολείται με γλώσσα, λογική, αντίληψη, γνώση, κίνηση, κτλ και γενικώς με προβλήματα τα οποία δεν είναι σαφώς ορισμένα. Δεν μας ενδιαφέρει αν οι λύσεις εννοούνται σε ένα γενικότερο πλαίσιο νοημοσύνης, ή αν είναι παρόμοιες με τις ανθρώπινες λύσεις. Όπως αναφέραμε παραπάνω, αυτή η κατεύθυνση έχει βασικά προβλήματα, αλλά είναι και εξαιρετικά πετυχημένη σε μερικά τεχνικά ζητήματα.
Τέλος, αρκετοί νευροεπιστήμονες πιστεύουν ότι είμαστε σε θέση να κατασκευάσουμε ένα μοντέλο για τις λειτουργίες του εγκεφάλου – και αυτό θα ανοίξει το δρόμο για τον προγραμματισμό αυτού του μοντέλου. Προς το παρόν δεν ξέρουμε αρκετά για τη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Σίγουρα είναι απίστευτα περίπλοκο με περίπου 100 δις. Νευρώνες με 1000-10000 συνδέσεις ο καθένας. Φέτος ξεκίνησε το μεγάλο «Blue Brain Project», το οποίο στοχεύει στην κατασκευή ενός μοντέλου μιας νευροκορτικής κολόνας με 60.000 νευρώνες – περίπου ένα εκατομμυριοστό του εγκεφάλου.
Η τεχνητή νοημοσύνη του μέλλοντος
Με τις τεχνολογίες του παρόντος μάλλον θα δυσκολευτούμε να φτάσουμε στην κατασκευή μηχανών με τεχνητή νοημοσύνη. Κατά τη γνώμη μου, θα δούμε άλλες τεχνικές λύσεις με την κλασική τεχνητή νοημοσύνη, αλλά δεν περιμένω να υπάρξει ριζοσπαστική πρόοδος πριν μάθουμε πολλά παραπάνω για τον εγκέφαλό μας. Υπάρχουν πολύ καλοί λόγοι για να λέμε ότι το μυαλό μας δεν είναι υπολογιστής, και δεν περιμένω να μπορούμε να φτιάχνουμε νόηση μόνο με υπολογιστή.
Ούτε επίσης έχει βάση η συνηθισμένη αντίδραση ότι εμείς, οι άνθρωποι, έχουμε ελεύθερη βούληση και φαντασία και κανένα μηχάνημα δεν μπορεί να έχει αυτά τα προσόντα. Με ποια έννοια έχουμε εμείς ελεύθερη βούληση; Με την έννοια ότι μπορούμε να κάνουμε ό,τι επιθυμούμε (μέσα στα όρια που θέτει η λογική και οι νόμοι της φύσης) και ότι μπορούμε να αλλάξουμε τις επιθυμίες μας με τη σκέψη. Αυτό μπορεί κάλλιστα να είναι απλώς ένας μηχανισμός. (Και αν ο ντετερμινισμός είναι λάθος, τότε είναι λάθος και για τα μηχανήματα). Και να, αν μόνο ο Θεός μπορεί να φτιάχνει νοημοσύνη, τότε η τεχνητή νοημοσύνη είναι αδύνατη.
Ο στόχος να κατασκευαστεί το «τέλειο ρομπότ» θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί, αφού ένα τέτοιο ρομπότ πρέπει να έχει γλώσσα, αντίληψη, γνώση, κίνηση, λογική, αισθήσεις και βούληση – και όλα αυτά με τη μία! (Δεν μπορεί να έχει, π.χ., λογική και να αποκτήσει βούληση αργότερα).
Στη θεοσοφία στοχεύουμε
α. να βελτιώσουμε τους εαυτούς μας
β. την κοινωνία
Ίσως πρέπει να συμπεριλάβουμε πλέον και την ηθική βελτίωση και των computers. Έτσι φαίνεται ότι η ενασχόλησή μας με ομιλίες σαν και τη σημερινή είναι απαραίτητη και ενισχύει τις καθαρές θεοσοφικές αντιλήψεις